Antioksidan Yıldızı Maviyemiş (Likapa) Her Derde Deva

Ülkemizde özellikle Kuzey ve Doğu Karadeniz’in fundalık ve ormanlık bölgelerinde yabani formda bulunurlar. Yöresel ismi de türleri kadar çoktur. Yaygın olarak likapa, ligarba, çalı çileği, mosi, kaskanaka, çera, morsvi, mesi, köpek üzümü, ayı üzümü, çoban üzümü, çay üzümü, inar olarak isimlendirilir.

Aronia, kalp damar rahatsızlıkları, sindirim sistemi problemleri, eklem ve kas problemlerine olan faydaları biliniyor. Süper meyvenin, antioksidan bakımından zengin olduğu bilinen yaklaşık 100 meyve ile karşılaştırıldığında antioksidan bakımından en güçlü meyve olduğu uzmanlar tarafından belirtiliyor. Rus yaban mersini olarak da adlandırılan aronianın etkileri hakkında araştırma yapan Anadolu Üniversitesi Farmakognozi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ayhan Altıntaş, kalp damar rahatsızlıkları, sindirim sistemi problemleri, eklem ve kas problemlerine olan faydaları bilinen meyvenin zayıflama ve kilo kontrolü konusunda da yardımcı olduğunu açıkladı.

Ülkemizde dört farklı doğal maviyemiş türü (Vaccinium vitis idea L., Vaccinium myrtillus L., Vaccinium arctostaphylos L., Vaccinium uliginosum L.) yer almakta olup, kültüre alma çalışmaları devam etmektedir. Bu meyveler, literatüre yaban mersini olarak girmiş likapalardır.

Yöresel her ismini yazmaya çalıştım çünkü bu bitkilere yakınsanız ve ulaşabiliyorsanız çok şanslısınız. Pek çok kanser araştırmalarında etkinliği ile karşıma en çok çıkan meyve grubu olduğunu söyleyebilirim. Araştırmalar gösteriyor ki likapalar tam bir antikanser meyvesidir.

Son yıllarda bu meyvelerin taze ve kurusunu beslenmeme özellikle koymaya çalışmaktayım. Hoş bir aroması ve ekşimsi bir tadı vardır. Bugüne kadar yaygın kullanımı daha çok reçel olarak tüketilmektedir.

Yaban mersini adı altında bu likapaları kanser kovucu meyveler içine almamın en önemli nedeni ilginç ve etkili bir antioksidan harmonilerinin bulunmasıdır. Likapaları, kanserden korunmak isteyen kişilere öneririm, likapaların bulabiliyorsanız siyah ve mavi renkteki meyvelerinin tazesini tüketin. Tazesini sağlamada güçlüğünüz olursa meyve veya yapraklarının kurusunu çay olarak demleyiniz. Bunu da bulamıyorsanız kapsülünü kullanın derim.

Bitkilerin kapsüle konmalarına karşı değilim. Terredütlü olduğum konu, bitkinin etken maddesinin bir veya iki adedinin izole edilerek kapsüllenmesidir. Kapsüle konacak bitkinin “meyve bütünlüğü” veya “yaprak bütünlüğü” korunarak baharat formunda kapsüllenmesi bitkiye kolay ulaşamayanlar için bir çözümdür. Karadeniz bölgesinin bu etkili meyveleri sağlığı arayanlarla mutlaka buluşturulmalıdır.

Yaban mersini, kimyasını zevkle araştırdığım bitkilerdendir. Bu bitkiler komşumuz Gürcistan'ın dağlarında da doğal olarak yetişmektedir. Bu bölgedeki yaban mersin meyvelerinin özellikle Almanlar tarafından toplatıldıklarını biliyorum. Dünyada bu meyveler blueberry  (vaccnium corymbosum) ticari ismi ile anılmaktadır.

Rize Likapa yapısında elli adede yakın antioksidan, yirmibeşin üstünde antitümör, gen mutasyonunu durdurucu otuzun üzerinde yapı ve kanserden koruyucu olarak kırkın üzerinde doğal madde taşımasıyla tam bir kanser kovucudur. Kansere karşı koyabilecek çok sayıda kimyasalları bir arada bulunduran çok nadir bir bitkidir. Karadenizlilerin bu bitkilerin meyvelerini ve yapraklarını yaşamına koymalarını önemsiyorum.

Yaban mersininde yer alan ‘chlorogenic-acid’, ‘ferulic-acid’, ‘gallic-acid’ ve‘ursolic-acid’in en önemli özelliği her birinin aynı zamanda dört farklı aktiviteyi karşılamalarıdır. Bu asitler antioksidan, antitümör, gen mutasyonunu durdurucu ve kanserden koruyucu olarak vücutta görev üslenmeleridir.

Yaban mersini bu yıldızlar topluluğu ile meme, kolon, göğüs, böbrek, akciğer, pankreas, yumurtalık, mide, beyin, rahim ağzı kanserine karşı etkili görev yaptığını gösterir çalışmalar bulunmaktadır.

Yaban mersininin bir başka yıldız maddesi ‘ascorbic-acid’dir. ‘Ascorbic-acid’ antioksidanların en etkililerinden birisidir. Bu kimyasalı yapısında en çok bulunduran bitki yaban mersinidir. ‘Ascorbic-acid’i yoğun bulunduran bir başka bitki kuşburnudur. Yaban mersinin diğer etkili antioksidanları ‘gentisic-acid’, ’lutein ve ‘anthocyanins’tır.

Yaban mersini dört fonksiyonlu iki kimyasalı yapısında yüksek oranlarda bulundurur. Bu maddeler ‘ursolic-acid’ ve ‘vanillin’dir. Bu kimyasallar antioksidan, antitümör, gen mutasyonunu durdurucu ve kanserden koruyucu olarak vücutta görev yaparlar. Yaban mersini olarak isimlendirilen likapalarda antioksidan sayıları yaklaşık elliye yakındır.

Yaban mersin meyve ve yaprağında üç madde önemli ölçülerde bulunur. Bunlar ‘quercetin’ antioksidan, antitümör ve kanser koruyucusu olarak, ‘chlorogenic-acid’ antimutasyon, kolon, mide, karaciğer ve cilt kanserine karşı, ‘cyanidin-3-o-glucoside’ antioksidan olma özelliği yanında meme, kolon ve akciğer kanserine karşı çalışan bir kimyasaldır. Yaban mersin yaprağını Karadeniz’li bir arkadaşımdan sağlar ve çay olarak kullanırım.

Meyvede bol bulunan ‘lutein’ ve ‘anthocyanins’ meme ve kolon kanserine karşı etkili görev yapmaktadır. Çin’de 2010 yılında ZU Xiao-yan ve dört arkadaşının yaptığı bir çalışmada yaban mersininden elde edilen ‘anthocyanins’ ekstraktı insan kolon kanser hücrelerine karşı yüksek etkinlik gösterdiğini belirlemişlerdir.

Yaban mersini bu yoğun ve özellikli kimyasalları ile savunma sistemimize iyi yardımcı olan bir bitkidir. Karadeniz Bölgesi’nde gördüğünüz bir yaban mersinin meyvesini ilaç niyetine toplayınız, kanseri yaşamakta olan tanıdıklarınıza bu meyvelerin tazesini ve kurusunu ikram ediniz.

Toplanmayan her meyve o yıl için bir kayıptır. Bu bitkinin yapraklarını önermememin nedeni yaprakları da meyvesi kadar etkili ve ilginç kimyasallarla dolu olmasıdır. Bu bitkinin yaprakları kurutup, günde bir bardak içilmesi durumunda savunma sisteminin işini kolaylaştırmış oluruz. Bu bitkinin taze yapraklarından yapılan mayhoş ‘çalı çileği çorbası’nı bir Karadenizli’den hazırlayıp ikram etmesini isteyin derim.

Yaban mersin yaprağını toplamada ve kurutmada iki nokta önemlidir. Birinci nokta; toplanacak yaprakların yeşil ve taze olması, ikinci nokta; toplanmış taze yapraklar birer cm’lik şeritler halinde kıyıldıktan sonra kurutulmaya bırakılması daha uygundur.

Yaprakların şeritler halinde kıyılmasının nedeni; yaprağın çay olarak demlenmesi durumunda kimyasallarının daha hızlı dem suyuna geçmesini sağlamaktır. Mevcut bitki yaprağının yüzey alanı ön, arka ve yaprak kalınlığından oluşur. Yapraklar kıyılarak yaprak kalınlığının yüzey alanı artırılmış olur.    

Yaban mersini, ağır metal içerikli iş ve yerleşim bölgesine yakın oturanlarında tüketmesi gereken özel bir bitkidir. Yaban mersini yapısında metale (antidote) karşı bizi korumada etkili doğal kimyasalları da bulundurur. Kanserin başlama aşaması sayılan DNA’larımızın mutasyon geçirmelerini yaşam ortamlarımızda bulunan ağır metal yoğunlukları etkili olabilmektedir.

Yaban mersini benim gözümde her türden kansere karşı korumada etkili olabilecek ilginç kimyasalları bir arada bulunduran yeryüzünün en iyi bitkilerinden birisidir.

Karadeniz Bölgesi’nin bu meyveler için çok uygun iklim ve toprak yapısına sahip olduğu denemeler ile belirlenmiş olup, Orman Genel Müdürlüğü, Karadeniz Bölgesi için Maviyemiş Likapa Eylem Planı oluşturmuştur. Bu bitkinin yaygın tarımın yapılması ile beslenme ve sağlığımızı korunmada önemli seçeneklerden birisinin oluşturulacağını düşünüyorum.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)'nün yayınlanan yıllık raporlarına göre Kanada, ABD, İsveç, Polonya, Fransa önemli maviyemiş üretim alanlarına sahip ülkelerin başında gelmektedir. Bazı uzmanlar likapaları “mavi altın” olarak isimlendirmektedirler. Bitkilerin kimyasallarına bakıldığında bu ünvanı fazlası ile karşılamaktadırlar.

Yaban mersini bitkisinin bilinen ve bilinmeyen faydaları

Yaban mersininde, A, C vitaminleri ile yararlı şekerler, organik asitler, tanen, pektin ve mirtilin olarak adlandırılmakta olan bir boya maddesi ile meyveye rengini veren proantosiyanidinler bulunmaktadır. Yaban mersini çiğ meyve olarak tüketilebileceği gibi kurutularak da tüketilebilir ya da çayı hazırlanarak tüketilebilir.

Fundagiller familyasından yüksek kesimlerde yetişen 20–50 cm boylarında, odunsu çalı türü bir bitkinin meyveleri olan yaban mersini, Amerika, Kuzey Avrupa ve Karadeniz Bölgesinin dağlık kesimlerinde bol miktarda bulunur. Kırmızıdan mor renge kadar olan meyveleri temmuz ayında toplanmaya başlar ve eylül ayına kadar toplanabilir.

Yaban mersininin sağlığa olan faydaları sindirim problemleri ve ülserden kurtulmayı içerir. Geçtiğimiz on yıllardan bu yana yaban mersininin mikrop önleyici, antioksidan ve iltihap önleyici içerikleri şeker hastalığı, kanser ile karaciğer ve böbrek hasarı gibi bir dizi hastalıkta etkilidir.

Yaban mersini ayrıca kalp ve damar sağlığı, sağlıklı gözler, tıkanmamış kan akışı ve vücudun tamamının fonksiyonlarını düzgün bir şekilde yerine getirmede değerlidir. Yaban mersininin yaprakları, kuru veya olgunlaşmamış meyvesi gibi kısımlarının çoğu bitkisel ilaç yapımında kullanılmaktadır.

Yaban mersini, fundagiller ailesindeki birçok türden biridir ve Kuzey Avrupa’ya özgüdür. Yüzyıllardan bu yana geleneksel Avrupa tıp sisteminde terapetik etkililiğinden dolayı değer verilmiştir. Günümüzde yaban mersini Kuzey Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yetiştirilir ve reçellerde, turtalarda ve konservelerde lezzetli bir içerik olarak popüler hale gelmektedir.

Yaban Mersininin Besin Değeri

Yaban mersini A vitamini, C vitamini (askorbik asit), B1 vitamini (tiamin), B2 vitamini (riboflavin), E vitamini (alfa-tokoperol) ve K vitamini gibi vitaminleri içermektedir. Yaban mersininde bulunan mineraller bakır, krom, manganez, çinko ve demirden oluşmaktadır. Yaban mersini zengin bir alkaloid, karbonik asit ve birtakım fenolik asitler kaynağıdır.

Yaban Mersinin Faydaları

Antioksidan Savunması: Yaban mersininin antioksidan gücü çok amaçlı değerli bir çare haline getirir. Yaban mersininin meyvesi kimyasal bileşenler içerir.

Bu suda çözülen faydalı kimyasallar enerji metabolizması sürecinde üretilen serbest radikalleri vücuttan atan radikal süpürücü özelliklere sahiptir. Bu koruyucu özellik oksidatif baskının sonucunda meydana gelen birçok problemin oluşumunu önler.

Şeker Hastalığı: Yaban mersininin şeker hastalığını önleme ve iyileştirme konusundaki etkinliği eskiden bu yana hayranlık uyandırıcıdır. Yaban mersini vücuttaki kan şekeri seviyesini düzenlemede destek sağlar.

Karaciğer Hasarına Karşı Korur: Yaban mersini antioksidan zenginliğine karşı katkı sağlayarak karaciğer zararının neden olduğu baskıya karşı korur. Ayrıca karaciğer dokularındaki nitrik oksit birikimini azaltır.

Kanseri Önler: Yaban mersini özünün, kolon kanseri, meme kanseri ve lösemi gibi çeşitli kanser türlerinin gelişimine karşı etkili olduğu bulunmuştur.

Göz Rahatsızlıklarına Karşı Korur: Yaban mersini göz sağlığının korunmasında faydalıdır. Geleneksel kullanımının dışında bilimsel araştırmalar katarakt ve gece körlüğü gibi diğer göz rahatsızlıkları ile birlikte yaşlanma ile ilgili göz ve göz çevresi tümörlerinin önlenmesinde etkililiğini desteklemektedir.

Yaban mersininde bulunan güçlü radikal süpürücüler görmeyi geliştirmeye yardımcı olur. Yaban mersini ayrıca gözü ışık değişmelerine adapte olmada destek veren rodopsin pigment üretimini hızlandırır.

Böbrek Yetmezliğine Karşı Korur: Yaban mersininin diğer şaşırtıcı faydalı etkisi de böbrek hasarına karşı savunma gücüdür.

Kalbi Koruyan Etkileri: Yaban mersini dünya genelinde en temel ölüm nedenlerinden biri olan kalp ve damar sağlığını korumada etkilidir. Bu etki LDL ve HDL kolesterol seviyesini iyileştirmede yardımcı olur. Araştırma çalışmaları ayrıca yaban mersininin tansiyon ve damar sağlığı üzerindeki pozitif etkilerini onaylamıştır.
Mikrop Öldürücü Etkileri: Daha önce bahsedildiği gibi yaban mersini mikrop önleyici etkinlik gösteren fenolik bileşenler içermektedir. Yaban mersininin bu önleyici eylemi çeşitli insan patojenlerine karşı savaşır.

Sindirim Sağlığı: Yaban mersini diyare, sindirim bozukluğu ve mide bulantısı gibi mide rahatsızlıkları tedavisinde kullanılır. Bu da yaban mersininde bulunan taninler ve pektinin kanamayı kesici eylemine katkıda bulunur.

Dikkat Edilecek Hususlar

Yaban mersininin tüketilmesi genel olarak güvenli olarak kabul edilmesine rağmen birkaç meselede dikkat edilmesi gerekir.

Kan sulandırıcı ve antiplatelet ilaç alan kişiler, zararlı bir etki göstermesinden veya ilaçların etkinliğini değiştirmesinden dolayı yaban mersinini dikkatli bir şekilde kullanmalıdır.

Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar yüksek yoğunlukta yaban mersini kullanımı konusuna karşı uyarmaktadır. Yaban mersininin aşırı tüketimi toksisiteye neden olur ve bazı kişilerde ölümcül komplikasyonlarla sonuçlanabilir.